بورس تهران که این روزها گویا قصد بهبود و بازگشت به مدار تعادل را ندارد، دیروز برای سومین روز معاملاتی پیاپی شاهد عقب‌نشینی عمومی قیمت سهام بود. به این ترتیب با کاهش یک درصدی شاخص بورس، در روز گذشته میزان افت بازار در هفته جاری به رقم سنگین 5/2 درصد رسید. کارشناسان در واکاوی دلایل این رفتار بازار، حضور کمرنگ سهامداران عمده و نهادهای حقوقی در جهت حمایت از بورس، فرا رسیدن موعد انتشار گزارش آژانس انرژی اتمی و دخالت‌های دولتی در زمینه تحمیل هزینه‌های جدید به تولیدکنندگان سنگ‌آهن و فولادسازان را از جمله عوامل اصلی حاکمیت فضای منفی بر بازار سرمایه کشور قلمداد می‌کنند.

کارشناسان در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» دلایل رکود بازار را مطرح کردند
خزان از بورس رخت برمی‌بندد؟
گروه بورس- اعظم شریفی: این روزها فعالان بازار سرمایه حجم معاملات پایین، صف‌های فروش، رنگ قرمز شاخص و در نهایت کم‌فروغی و بی‌رونقی بورس تهران را به نظاره نشسته‌اند.
از طرفی عوامل تعیین‌کننده وضعیت اقتصادی شرکت‌های بورس تهران تغییر چندانی نکرده است و از طرفی دیگر، جامعه 5/4 میلیون نفری سهامداران کشور روزانه شاهد از میان رفتن سرمایه‌های خود با شتاب نسبتا زیادی هستند.
در این شرایط که تعداد متغیرهای تاثیرگذار بر وضعیت بازار بسیار زیاد شده و هیچ یک از آنها هم تصویر روشنی حداقل در کوتاه‌مدت پیش‌روی بورس نمی‌گذارد، تحلیل شرایط بازار کار دشواری به شمار می‌رود.
در گزارش پیش‌رو سه تحلیلگر بازار سرمایه دلایل مختلفی را برای افت بازار عنوان می‌کنند.
این کارشناسان بیم سرمایه‌گذاران از دخالت دولت در وضعیت سودآوری شرکت‌ها (درست مثل اتفاقی که در سنگ‌آهنی‌ها رخ داد)، بی‌تفاوتی حقوقی‌ها برای حضور پررنگ در بازار به دلیل درگیر بودن برخی مدیران در جریان اختلاس بزرگ، رشد بی‌رویه قیمت سهام در سال گذشته و مسائل سیاسی حوزه بین‌الملل را به عنوان دلایل حکمفرمایی شرایط نزولی بر بازار کنونی بیان می‌کنند. کارشناسان همچنین توصیه‌هایی را برای سهامداران برای مدیریت سرمایه خود در اوضاع فعلی مطرح کرده‌اند.
سایه سنگین نگرانی‌های غیراقتصادی بر بازار
بهروز شهدایی، کارشناس ارشد بازار سرمایه در بررسی علل رکود بازار، روند گذشته شاخص بورس تهران را مورد توجه قرار داد و گفت: سال گذشته در چنین روزهایی بازار سرمایه شاهد رشد بی‌سابقه‌ای بود که همگان را به خوشحالی واداشته بود. اما هیچ یک از مسوولان و مدیران بازار این پرسش را مطرح نکردند که دلیل رشد شتابان و ثبت رکوردهای جدید در بازار چیست؟ وی افزود: با نگاهی به موارد مطرح شده در آن زمان می‌بینیم، تنها از سوی مدیران توجیهاتی مطرح شد که به دنبال بزرگنمایی و تبلیغ رشد شاخص بود و نمی‌توانست دلایل دقیق رونق بورسی تهران را به درستی توضیح دهد.
شهدایی ادامه داد: این در حالی است که در سال جاری، شاخص بازدهی چندانی نداشته و تنها در یک دامنه مشخص رفت و برگشت می‌کند. وی با بیان اینکه ریسک‌های موجود مانع از افزایش بازدهی بورس است، خاطرنشان کرد: در حال حاضر توجیهاتی نظیر گزارش آژانس، رقابت‌های جناحی و درگیری‌های سیاسی منطقه‌ای برای ریزش بازار وجود دارد. شهدایی تاکید کرد: وضعیت فعلی بورس از درون بازار سرمایه نشات نمی‌گیرد، بلکه عناصری وجود دارند که بر کلیت وضع بورس تاثیرگذار هستند. در همین حال باید توجه داشت بخشی از این ریزش به افزایش بی‌رویه قیمت‌ها در سال گذشته مربوط می‌شود.
این فعال بازار سرمایه در ادامه بیان کرد: رشد باورنکردنی بازار در سال گذشته به دلیل این بود که فرصت دیگری برای سرمایه‌گذاری وجود نداشت. در یک اقتصاد باز، سرمایه‌ها بدون محدودیت‌ در بازارهای مختلف حرکت می‌کنند؛ این در حالی است که این امکان در بازارهای موازی بورس در سال گذشته به دلیل مدیریت دولتی وجود نداشت تا فضایی برای کسب بازدهی متناسب با سرمایه‌گذاری پیش‌روی افراد باشد.
وی افزود: در حال حاضر علاوه بر رشد بی‌رویه شاخص در گذشته، عناصر دیگری در رکود بازار دخیل شده است. بازار برای رشد پایدار نیاز به امنیت سیاسی دارد. زیرا از حیث وضعیت اقتصادی شرکت‌ها، پتانسیل و زمینه‌های کافی برای رشد وجود دارد. بر این اساس، تنها پارامتری که می‌تواند پتانسیل رشد قیمت‌ سهام را دوباره از قوه به فعل تبدیل کند، فراهم آوردن فضای مساعد پیرامونی برای بازار است.
این فعال بازار سرمایه افزود: درست است که بازار در دوره‌های کوتاه‌مدت با مسائلی نظیر گزارش آژانس اتمی و اتفاقات منطقه‌ای مواجه شده اما به طور کلی حساسیت‌ سرمایه‌گذاران نسبت به وقایع منفی بالا رفته است؛ بنابر آنچه این روزها مشاهده می‌شود اصطلاح واکسینه شدن بازار نسبت به وقایع سیاست بین‌الملل که در گذشته توسط برخی مطرح می‌شد، کاملا بی‌اساس است. شهدایی سپس به نقش سهامداران عمده اشاره و تصریح کرد: بازار سرمایه ایران در اختیار مجموعه‌هایی است که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم دولتی هستند و در مواقع بحرانی، به فروش گسترده سهام اقدام نمی‌کنند و حتی خریدار روزهای منفی بازار نیز هستند. شهدایی افزود: در حال حاضر یک خبر آرامش‌بخش نظیر اخبار خوب از آژانس و بهبود تعاملات منطقه‌ای می‌تواند اطمینان را به بازار برگرداند. این فعال بازار سرمایه خاطرنشان کرد: تنها نباید در هنگام ریزش بازار به دنبال دلایل این موضوع بود، بلکه رشد غیرمنطقی نیز موضوعی هشداربرانگیز است. بنابراین، مسوولان همواره باید در نظر داشته باشند که میزان رشد اقتصادی، تولید ناخالص داخلی و تورم به صورتی منطقی در افزایش قیمت سهام منعکس شود تا از پیدایش حباب و تبعات بعدی آن اجتناب گردد.
دخالت‌های دولت؛ عامل سلب اعتماد از بورس
از سوی دیگر، یک کارشناس بازار سرمایه با اشاره به حساسیت‌های کنونی بورس تهران اظهار کرد: در چند هفته اخیر خبرهای بد اقتصادی به سرمایه‌گذاران مخابره شده است. به طور مثال، اخباری که از سه هفته پیش بازار سرمایه را حول محور سنگ‌آهن و فولاد درگیر کرده است، در واقع 12 تا 20 درصد بازار را به طور مستقیم و غیرمستقیم تحت تاثیر قرار داده است. به اعتقاد وی موضوعاتی از این قبیل علاوه بر آنکه کاهش سود شرکت‌ها را در پی دارد، بلکه سهامداران را متوجه ریسک جدیدی در بازار کرده است. بختیاری خاطرنشان کرد: در حال حاضر بازار نگران این است که اگر دولت کسری بودجه بیاورد به سراغ شرکت‌هایی می‌آید که توان جبران این کسری‌ها را دارند و با تحمیل هزینه‌ها بر آنها این آسیب جدی را به سهامداران وارد می‌کند. این اخبار موجب کاهش انتظارات سودآوری سهامداران و در نتیجه افت P/E در کلیت بازار خواهد شد. از سوی دیگر، گروه بانکداری بورس نیز درگیر پرونده اختلاس سه هزار میلیاردی شده که ابهامات اساسی پیش روی بازار گذاشته است.
این کارشناس بازار سرمایه ادامه داد: تمامی این موارد باعث شده اوراق مشارکت که بدون ریسک‌ خاص، سود قابل توجهی پرداخت می‌کند، جذابیت دوچندانی داشته باشد. بر این اساس می‌توان گفت بازارهای موازی بورس نظیر اوراق مشارکت، سکه و ارز در حال جذب سرمایه هستند. این در حالی است که مطرح شدن دوباره بحث‌های سیاسی و تحریم‌های بین‌المللی نیز در رکود بورس تهران مزید بر علت شده است.
بختیاری درخصوص چگونگی بازگشت رونق به بورس تهران گفت: شفاف‌سازی در شرکت‌ها مهم‌ترین عامل در بازگرداندن اعتماد به سهامداران و سرمایه‌‌گذاری‌های جدید است.
در این راستا دولت باید یک بار برای همیشه تکلیف بهره مالکانه و فرمول نرخ‌گذاری فروش سنگ‌آهن به فولادی‌ها و قیمت‌گذاری‌ها را با قراردادهای بلندمدت مشخص کند تا هر سال سهامداران با این موضوعات دست و پنجه نرم نکنند. نوسانات نرخ ارز نیز یکی دیگر از موضوعات پیش‌روی سهامداران و شرکت‌ها است که دخالت دولت در این بازار و تصمیمات ناگهانی به شدت گروه‌های صادرکننده و واردکننده را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
وی تاکید کرد: طی سال گذشته رکود بازارهای موازی موجب می‌شد با تمامی این ابهامات، سرمایه‌گذاران به بازار سرمایه ورود پیدا کنند؛ اما اکنون توجه بازار به نقاط منفی جلب شده است؛ به عنوان مثال هنوز کسی نمی‌داند محصولات پتروشیمی اجازه تعیین قیمت در بورس کالا دارند؟ یا سرنوشت آزادسازی قیمت خودرو چه خواهد شد؟
این در حالی است که شرکت‌های درگیر در این صنایع، سهامداران قابل توجهی دارند که نگران از شرایط موجود در انتظار تعیین تکلیف هستند.
بختیاری در پایان افزود: شکستن P/E بازار اتفاق منفی نیست به شرط اینکه شرایط روانی از کنترل خارج نشود تا نقطه تعادل جدیدی در بازار برای بازگشت قیمت‌ها ایجاد شود.
زمان خرید برای دوراندیشان فرا رسیده است
یک تحلیلگر ارشد دیگر بازار نیز با اشاره به شرایط رکودی بورس، گفت: رکود فعلی صرفا تحت تاثیر بحث‌های سیاسی است که به دفعات طی چند سال گذشته شاهد آن بوده‌ایم.
محمد اقبال‌نیا افزود: در موارد مشابه نیز افرادی که دوراندیش بودند در دوره‌های رکودی خریدهای خوبی انجام دادند؛ در حال حاضر هم بازار در بعضی سهام شاهد P/E بسیار پایین و ارزنده‌ای است که برای سرمایه‌گذاری میان‌مدت و کوتاه‌مدت بازدهی جذابی خواهد داشت که از بازارهای ارز و طلا بالاتر است.
وی ادامه داد: اگر به هر ترتیبی فشار مباحث سیاسی کاهش یابد یا اینکه مدیران دولتی و بانک‌ها که تحت تاثیر پرونده اختلاس درگیر هستند از بلاتکلیفی خارج شوند، بازار از رکود خارج می‌شود؛ زیرا حقوقی‌ها به عنوان خریداران سنتی بازار در این روزها، هم به دلیل مسائل اخیر کمتر وارد می‌شوند تا با جمع‌آوری سهام به حرکت دوباره بازار کمک کنند.
اقبال‌نیا تاکید کرد: در کنار تمامی این موارد به نظر می‌رسد پس از افزایش ناگهانی قیمت‌ها در ابتدای امسال به صورت کاملا هیجانی وارد رکود شده‌ایم.این در حالی است که با توجه به گزارش‌های مناسب 6 ماهه، افت P/E کنونی بازار ناشی از زیاده‌روی در ارزیابی شدت اخبار منفی است.
از سوی دیگر، بخش زیادی از تقاضای خرید بازار که از طرف نهادهای دولتی و شبه‌دولتی نظیر صندوق‌ها و بانک‌ها صادر می‌شد هم در حال حاضر متوقف شده است زیرا مدیران این بخش‌ها درگیر مسائل دیگری هستند و قدرت تصمیم‌گیری ندارند.
اقبال‌نیا درخصوص بازارهای موازی و جذب سرمایه در این بخش‌ها نیز گفت: هرچند بازار ارز و طلا جذابیت‌های زیادی را برای سرمایه‌گذاری نشان می‌دهد، اما واقعیت این است که در بورس تهران جایگزین‌های بسیار بهتری برای سرمایه‌گذاری وجود دارد که می‌تواند از بازارهای موازی بازدهی بیشتری را به ارمغان آورد. این در حالی است که بانک مرکزی با سیاست‌های کنترل‌کننده همواره بازار ارز و طلا را رصد می‌کند و توان دخالت در این بازارها را برای محدود کردن افزایش و کاهش ناگهانی دارد.
اقبال‌نیا در پایان یادآور شد که حتی با فرض سناریوی افزایشی برای نرخ ارز، سرمایه‌گذاران از خرید سهام شرکت‌های صادرکننده سود بیشتری خواهند برد، زیرا با توجه به عدم تغییر هزینه‌های این شرکت‌ها، افزایش نرخ ارز به طور تصاعدی سودآوری شرکت‌ها را بالا می‌برد که این مساله می‌تواند جهش قیمت سهام را در میان مدت به میزانی به مراتب بیشتر از تغییر نرخ ارز به همراه داشته باشد.